Ze względu na niską świadomość społeczną w naszym kraju, termin rodzina zastępcza często stosowany jest w formie synonimu rodziny adopcyjnej. Jednak w rzeczywistości są to dwie odrębne grupy rodzin, które choć mierzą się z podobnymi wyzwaniami, znacząco różnią się od siebie. Podstawową różnicą jest przede wszystkim ich status prawny oraz model funkcjonowania.

Czym różni się rodzina zastępcza od adopcyjnej?

Do obu z nich trafiają dzieci z trudnym bagażem doświadczeń. Wówczas rodzina zastępcza jest dla nich formą czasowej pieczy zastępczej, natomiast w rodzinie adopcyjnej zostają umieszczone na stałe (w drodze przysposobienia), a rodzice adopcyjni stają jednocześnie opiekunami prawnymi dziecka.

Rodzina zastępcza przyjmuje dziecko do czasu, aż rodzice biologiczni będą w stanie zapewnić mu odpowiednie warunki do życia i rozwoju, lub zostanie uregulowana sytuacja prawna (umożliwiająca adopcję). Zdarza się także, że dziecko pozostaje pod opieką rodziców zastępczych do momentu usamodzielnienia.

Rodzice zastępczy mogą za zgodą sądu pełnić rolę opiekunów prawnych dziecka, jeśli rodzice biologiczni są pozbawieni praw rodzicielskich. Natomiast jeśli nie posiadają statusu opiekunów prawnych, mimo wszystko mogą oni podejmować decyzje w kwestiach kluczowych dotyczących wychowania dziecka.

W rodzinach adopcyjnych dzieci mają te same prawa i obowiązki co w rodzinach biologicznych, m.in. dotyczy ich prawo dziedziczenia oraz obowiązek opieki nad rodzicami w podeszłym wieku. Rodzice adopcyjni zmieniają adoptowanym dzieciom nazwisko.

Oprócz troski o podopiecznego, do podstawowych zadań rodzin zastępczych należy również współpraca z sądem, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie lub Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej.

Równorzędnym obowiązkiem jest także dbałość o utrzymywanie relacji z rodzicami biologicznymi lub ich dalszymi krewnymi (o ile sąd nie postanowi inaczej).

Rodziny adopcyjne mogą same decydować o kontaktach dziecka z jego bliskimi z rodziny biologicznej i nie muszą organizować spotkań, choć specjaliści zalecają, by informowały dziecko o jego historii i rodzinnych korzeniach oraz nie zatajały przed nim faktu, że jest adoptowane. W Polsce wciąż niewiele rodzin decyduje się na utrzymywanie kontaktów z rodzicami adoptowanych dzieci. W USA adopcje otwarte, czyli takie, w których relacje te są pielęgnowane, stanowią ponad 90 proc. wszystkich adopcji.

Rodziny adopcyjne otrzymują takie wsparcie finansowe na utrzymanie dzieci, jakie przysługuje wszystkim polskim rodzinom, czyli z programu „500+” i „300+”, ewentualnie zasiłki rodzinne i świadczenie pielęgnacyjne w zależności od sytuacji rodzinnej i stanu zdrowia dzieci.

Natomiast rodziny zastępcze otrzymują częściowy zwrot kosztów utrzymania dzieci (około 1 tys. zł miesięcznie na każde dziecko), dodatek z tytułu niepełnosprawności dziecka( około 200 zł na dziecko, jeśli posiada orzeczenie) oraz świadczenia z programu „500+” i „300+”, a jeśli rodzina pełni tę rolę zawodowo – to jednemu z rodziców wypłacane jest wynagrodzenie( obecnie w wysokości minimalnej 4100 zł brutto). Warto zauważyć, że funkcję zawodową w Polsce pełni zaledwie 6% rodzin zastępczych, zdecydowana większość działa na zasadzie wolontariatu.

Zadanie dofinansowane z budżetu Województwa Podkarpackiego – Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie